میرزامحمدباقر بن صابر بواناتیبواناتی، میرزامحمدباقر، ادیب و شاعر ایرانی و آموزگار زبان فارسی در لندن بود. ۱ - معرفی میرزامحمدباقر بواناتیمدتی به میرزا محمد باقر خدائی، میرزا محمد باقر کفری و ابراهیم جان معطّر شهرت داشت و در لندن خود را محمد باقر ایرانی می‌خواند. او در ادب فارسی و تاریخ ادیان و آرای ملل و نحل صاحب مطالعه و ابتکار و تصرف بود. تاریخ تولد وی مشخص نیست، اما احتمال می‌رود که میان سالهای ۱۲۳۰تا۱۲۳۵ به دنیا آمده باشد. [۱]
محمد حسین شعاع شیرازی، تذکرة شعاعیه، ج۱، ص۴۴۵، نسخة خطی کتابخانة ملی ملک، ش ۳۸۳۹.
میرزا محمد باقر، فرزند صابر شیدانی، از مردم بوانات فارس و از خانواده‌ای دهقان بود. مبادی علوم عصر خود را در زادگاهش فرا گرفت. بیش از دوازده سال نداشت که بی اطّلاع خویشان و کسان، به شیراز رفت و به تحصیل سنتی پرداخت و زبان انگلیسی را نیز فرا گرفت. [۲]
احمدعلی دیوان بیگی، حدیقة الشعراء، ج۳، ص۱۶۳۶ـ ۱۶۳۷، چاپ عبدالحسین نوائی، تهران ۱۳۶۴ـ۱۳۶۶ش.
[۳]
محمدحسین رکن زاده آدمیت، دانشمندان و سخن سرایان فارس، ج۱، ص۴۱۳، تهران ۱۳۳۷ـ۱۳۴۰ ش.
نویسنده حدیقة الشعرا (تألیف ۱۲۹۶)، حدود ۱۲۷۵، با بواناتی در شیراز ملاقات کرده است. [۴]
احمدعلی دیوان بیگی، حدیقة الشعراء، ج۳، ص۱۶۳۷، چاپ عبدالحسین نوائی، تهران ۱۳۶۴ـ۱۳۶۶ش.
به گفته همو [۵]
احمدعلی دیوان بیگی، حدیقة الشعراء، ج۳، ص۱۶۳۶ـ ۱۶۳۸، چاپ عبدالحسین نوائی، تهران ۱۳۶۴ـ۱۳۶۶ش.
بواناتی مدتی به هند و عراق عرب (بغداد) سفر کرد و پس از بازگشت به وطن ، به بوشهر رفت و در آن‌جا ازدواج کرد و مدتی مترجم کنسولگری انگلیس بود.وی از این شهر راهی لندن شد و حدود پنج سال در آن‌جا ماند، اما به علت بیماری دخترش، راهی بیروت گردید. دخترش در بیروت درگذشت (حدود ۱۲۸۳) و بواناتی پس از مدتی اقامت ، چون دولت عثمانی با ماندن او در بیروت مخالف بود، به ایران آمد [۶]
محمدعلی بن محمد اسمعیل پیرزاده، سفرنامة حاجی پیرزاده: از لندن تا اصفهان، ج۲، ص۲۰۹ـ۲۱۱، چاپ حافظ فرمانفرمائیان، تهران ۱۳۴۲ـ۱۳۴۳ ش.
و در ۱۳۱۰، در تهران درگذشت. [۷]
محمدحسین رکن زاده آدمیت، دانشمندان و سخن سرایان فارس، ج۱، ص۴۱۷، تهران ۱۳۳۷ـ۱۳۴۰ ش.
[۸]
محمد حسین شعاع شیرازی، تذکرة شعاعیه، ج۱، ص۴۴۵، نسخة خطی کتابخانة ملی ملک، ش ۳۸۳۹.
۱.۱ - بواناتی درویش مسلک نصرانی و سپس کلیمیبواناتی در اوایل جوانی، مدتی درویش مسلک بود. پس از آن نصرانی و سپس کلیمی شد. در جریان سیر فکری و تغییر عقیده مدتی هم دهری مسلک و بی دین و منکر مبانی توحید و اعتقاد مذهبی بود، اما عاقبت به اسلام گرایید و به حدّ کمال و تمام در ترویج مذهب اسلام تعصّب داشت. [۹]
محمدعلی بن محمد اسمعیل پیرزاده، سفرنامة حاجی پیرزاده: از لندن تا اصفهان، ج۲، ص۲۰۷ـ۲۱۰، چاپ حافظ فرمانفرمائیان، تهران ۱۳۴۲ـ۱۳۴۳ ش.
به نوشته براون، [۱۰]
ادوارد گرانویل براون، تاریخ مطبوعات و ادبیات ایران در دورة مشروطیت، ج۱، ص۱۲ـ۱۳، ج ۱، ترجمة محمد عباسی، تهران (تاریخ مقدمه ۱۳۳۵ ش).
او نظامی مذهبی از خود ابداع کرد که ترکیبی از مسیحیت و اسلام بود و آن را اسلام و مسیحیت نامید.هنگام جوانی، به سبب شهرت دهریگری و بی دینی و ایراد سخنان بدعت آمیز، مجبور به ترک شیراز شد و در برازجان، اسدآبادی او را از مرگ نجات داد. [۱۱]
احمدعلی دیوان بیگی، حدیقة الشعراء، ج۳، ص۱۶۳۷ـ ۱۶۳۸، چاپ عبدالحسین نوائی، تهران ۱۳۶۴ـ۱۳۶۶ش.
[۱۲]
حسن تقی زاده، «سیدجمال الدین»، ج۱، ص۱۰، کاوه، سال ۲، ش ۳ (رجب ۱۳۳۹).
[۱۳]
محمدحسین رکن زاده آدمیت، دانشمندان و سخن سرایان فارس، ج۱، ص۴۱۳ـ۴۱۴، تهران ۱۳۳۷ـ۱۳۴۰ ش.
۱.۲ - بواناتی اتهام الحادبواناتی پیوند خود را با سید جمال الدین اسدآبادی حفظ کرد و در ۱۳۰۷، به سبب این ارتباط و به اتهام الحاد ، در تهران محبوس شد، اما با شفاعت میرزا علی اصغرخان امین السلطان ، آزاد گردید. سه نامه از او به سید جمال الدین مشتمل بر تمجید و تکریم سیّد باقی‌مانده که در کتابخانه مجلس نگهداری می‌شود. [۱۴]
ایرج افشار، سواد و بیاض، ج۱، ص۱۴ـ ۱۸، «ابراهیم جان معطر»، تهران ۱۳۴۴ ش.
۱.۳ - امرار معاش از راه تدریسمیرزا محمد باقر در لندن از راه تدریس زبان عربی و فارسی امرار معاش می‌کرد. از جمله حسینقلی خان نواب و عباسقلی خان برادرش و ادوارد براون (متوفی ۱۹۲۶ میلادی)، خاورشناس مشهور انگلیسی، از شاگردان او بودند. [۱۵]
محمدعلی بن محمد اسمعیل پیرزاده، سفرنامة حاجی پیرزاده: از لندن تا اصفهان، ج۲، ص۲۱۰، چاپ حافظ فرمانفرمائیان، تهران ۱۳۴۲ـ۱۳۴۳ ش.
[۱۶]
ایرج افشار، سواد و بیاض، ج۱، ص۱۸ـ ۱۹، «ابراهیم جان معطر»، تهران ۱۳۴۴ ش.
۱.۴ - آثار بواناتیدو منظومه شُمَیسة لندنیه و سُدَیرة ناسوتیه، مملو از الفاظ مهجور و مشحون از لغات عربی و ممزوج با کنایات و استعارات دور از ذهن و مصطلحات کلامی و دینی ملل مختلف، که خلاصه آن‌ها در تاریخ مطبوعات ادوارد براون به چاپ رسیده است. روضات لندنی و فوحات انجمنی و کنایت از قرآن معطر ، تفسیری است منظوم از ۲۶ سورة قرآن که به سیزده «نسیم» تبویب شده است. بواناتی احتمالاً نویسنده مفتاح الفرقان فی ترتیب سورالقرآن نیز بوده باشد که نسخه خطی آن در کتابخانه براون موجود است. [۱۷]
ادوارد گرانویل براون، تاریخ مطبوعات و ادبیات ایران در دورة مشروطیت، ج۱، ص۲۹۲، ج ۱، ترجمة محمد عباسی، تهران (تاریخ مقدمه ۱۳۳۵ ش).
او همچنین در نوشتن و تنقیح (فرهنگ انگلیسی به فارسی)، تألیف ولستن (چاپ لندن، ۱۸۸۹میلادی) شرکت و همکاری داشته است. منابع : (۱) ایرج افشار، سواد و بیاض، «ابراهیم جان معطر»، تهران ۱۳۴۴ ش. (۲) ادوارد گرانویل براون، تاریخ مطبوعات و ادبیات ایران در دورة مشروطیت، ج ۱، ترجمة محمد عباسی، تهران (تاریخ مقدمه ۱۳۳۵ ش). (۳) محمدعلی بن محمد اسمعیل پیرزاده، سفرنامة حاجی پیرزاده: از لندن تا اصفهان، چاپ حافظ فرمانفرمائیان، تهران ۱۳۴۲ـ۱۳۴۳ ش. (۴) حسن تقی زاده، «سیدجمال الدین»، کاوه، سال ۲، ش ۳ (رجب ۱۳۳۹). (۵) احمدعلی دیوان بیگی، حدیقة الشعراء، چاپ عبدالحسین نوائی، تهران ۱۳۶۴ـ۱۳۶۶ش. (۶) محمدحسین رکن زاده آدمیت، دانشمندان و سخن سرایان فارس، تهران ۱۳۳۷ـ۱۳۴۰ ش. (۷) محمد حسین شعاع شیرازی، تذکرة شعاعیه، نسخة خطی کتابخانة ملی ملک، ش ۳۸۳۹. (۸) مفیدبن محمد نبی شیرازی، تذکرة مرآة الفصاحة، نسخة خطی کتابخانة جعفر سلطان القرائی. ۲ - پانویس
۳ - منبعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «بواناتی»، شماره۳۷۵۷. |